Cảm nhận nhân một chuyến trở lại Văn Miếu – Quốc Tử Giám
Đây không phải lần đầu tiên, mà đã là lần thứ ba mình đến thăm Văn Miếu – Quốc Tử Giám, trường đại học đầu tiên của nước Việt Nam. Thông tin chi tiết về kiến trúc, năm xây dựng và tu sửa từng phần của toàn bộ khu vực này thì đã có rất nhiều trang du lịch đề cập đến, nên mình không trích dẫn thêm ở đây. Điều đọng lại sâu sắc nhất cho mình sau chuyến đi này mà những lần trước mình không hề cảm thấy ấn tượng gì (chắc do sự trưởng thành qua thời gian, hi hi hi), đó là Khuê Văn Các.
Theo các tài liệu được ghi chép lại, Khuê Văn Các được xây dựng năm 1805 bởi Tổng trấn Bắc thành triều Nguyễn là Nguyễn Văn Thành. Ông là người có công lớn theo phò Nguyễn Phúc Ánh từ ngày còn chống quân Tây Sơn nên cũng được xem là khai quốc công thần của nhà Nguyễn. Điều thú vị là, tuy là một võ tướng nhưng ông lại rất coi trọng việc học hành thi cử vốn là việc của quan văn. Ông xây dựng Khuê Văn Các ngay vào những ngày đầu lãnh mệnh triều đình xây dựng lại Bắc thành, dưới thời vua Gia Long.
Khuê Văn Các đã được chọn là biểu tượng của thủ đô Hà Nội từ năm 1999, và được chọn làm hình ảnh để in trên mặt sau tờ tiền 100.000 đồng.
Khuê Văn Các có nghĩa là gác Khuê Văn – được đặt tên theo một trong 28 chòm sao theo Trung Quốc cổ đại (nhị thập bát tú) – tượng trưng cho tinh thần hiếu học của người Việt. À, đó là người ta viết thế, chứ mình lúc đó chỉ nghĩ ai có hồn văn hay, tâm trong sáng thì sẽ được ví như sao Khuê nên gác Khuê Văn này tượng trưng cho những người như vậy, mà muốn vậy thì phải học.
Như các cấu trúc cửa truyền thống khác trong kiến trúc VN, toàn bộ các cửa ngăn cách các khu vực trong Văn Miếu – Quốc Tử Giám đều được làm theo lối tam quan – một cửa chính ở giữa và hai cửa hai bên. Khuê Văn Các là cửa giữa, hai bên còn có hai cửa Súc Văn (văn chương súc tính) và Bí Văn (văn chương trau chuốt). Khu cổng này là điểm gạch nối, ngăn giữa khu Thành Đạt và khu vườn bia Tiến sĩ. Khoang nói đến kiến trúc chạm trổ hay những chi tiết tinh tế, truyền thống và đậm chất hàn lâm được các nghệ nhân và người xây dựng gửi gắm qua Khuê Văn Các, thì điểm đặc biệt của Khuê Văn Các là chiếc cổng này hoàn toàn không có cánh cửa như những cổng khác.
Chiếc cửa, đóng hay mở, trở thành biểu tượng ngăn cách hay rộng mở từ không gian này sang một không gian khác, và người xưa đã lắp cánh cửa cho nơi này, ngụ ý con đường tìm đến tri thức luôn luôn rộng mở.
Thật thú vị!
Trước giờ rất nhiều báo đài hoặc nhiều hướng dẫn viên nhắc nhở rằng Khuê Văn Các tượng trưng cho sự hiếu học vì hình tượng sao Khuê, các áng văn, mà ít ai nhắc đến hàm ý sâu xa rằng không gì có thể ngăn cản người hiếu học xây dựng nền tảng trí tuệ.
Hiếu học không chỉ có nghĩa là chăm chỉ mà còn có nghĩa là nỗ lực học tập trong mọi hoàn cảnh. Với người xưa, đó là con đường đến lớp, học cái chữ, học điều hay của thánh nhân và tiền nhân. Học tập ngày nay còn mở rộng ra là việc mở mang trí tuệ thông qua học hỏi từ kinh nghiệm, từ người khác, từ cuộc sống hàng ngày.
Đừng để một vài thách thức và hòn đá trên đường cản trở bước chân đi tìm tri thức của bản thân – lời dặn dò nhân một lần ghé thăm lại Khuê Văn Các.
